Centrum Praw Kobiet od początku swego istnienia aktywnie działa na rzecz takich zmian prawnych i rozwiązań instytucjonalnych, które skuteczniej chroniłyby kobiety przed przemocą i dyskryminacją oraz zapewniałyby respektowanie ich podstawowych praw i wolności.
W naszych działaniach w sferze legislacyjnej ważną rolę odgrywają wnioski z pracy z kobietami, które szukają u nas pomocy. Doświadczenia naszych klientek pomogły nam w wielu wypadkach odkryć luki w prawie, utrudniające skuteczne przeciwdziałanie przemocy; dzięki nim opracowałyśmy także wiele nowych rozwiązań politycznych i prawnych, o które zabiegamy od ponad 20 lat w kontaktach z sejmem, rządem i innymi instytucjami, które mają do czynienia z dyskryminacją i przemocą wobec kobiet. Od lat działamy również na rzecz przyjęcia ustawy o dostępie do pomocy prawnej dla osób ubogich oraz na rzecz liberalizacji ustawy o planowaniu rodziny i warunkach przerywania ciąży.
Główne obszary naszej działalności legislacyjnej
Równouprawnienie
W pierwszych latach istnienia Centrum działalność na polu równouprawnienia zmierzała głownie do przyjęcia przepisów konstytucyjnych dotyczących praw kobiet. Opracowałyśmy m.in. propozycje konkretnych przepisów dotyczących równości pomiędzy kobietami i mężczyznami, które daleko wykraczały poza proponowane początkowo ogólne gwarancje równości wobec prawa. Chodziło nam m.in. o to, by uzmysłowić wszystkim zainteresowanym, że dla realizacji praw kobiet w sferze publicznej niezwykle ważne jest prowadzenie polityki zmierzającej do zapewnienia równości w rodzinie.
Nasze propozycje przepisów konstytucyjnych przedstawiłyśmy na posiedzeniu Komisji ds. Współpracy Organizacji Pozarządowych z Pełnomocniczką ds. Rodziny i Kobiet.
Dzięki naszym staraniom w Konstytucji znalazł się zapis mówiący, że kobiety i mężczyźni w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa nie tylko w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym, ale także rodzinnym (art.. 33 Konstytucji).
Brałyśmy m.in. udział w przygotowaniu alternatywnego raportu organizacji pozarządowych na Konferencję ONZ ds. Kobiet w 1995 r., w którym wskazałyśmy luki w przepisach dotyczących ochrony kobiet przed przemocą.
Przedstawicielki CPK aktywnie działały na rzecz przyjęcia w Platformie Pekińskiej zapisów, które podniosłyby standardy ochrony kobiet przed przemocą i dyskryminacją oraz zapewniłyby ich skuteczne wdrożenie do krajowego porządku prawnego, m.in. poprzez przyjęcie Krajowego programu działań na rzecz praw kobiet.
Prowadziłyśmy także lobbing na rzecz przyjęcia przez polski parlament kompleksowej ustawy o równym statusie kobiet i mężczyzn oraz takich zmian w kodeksie pracy, które chroniłyby kobiety przed dyskryminacją i molestowaniem w miejscu pracy. Przedstawicielki CPK przygotowały propozycje konkretnych zapisów ustawowych, brały udział w posiedzeniach Parlamentarnej Grupy Kobiet oraz w spotkaniach komisji sejmowych i grup roboczych pracujących nad konkretnymi rozwiązaniami legislacyjnymi. Upowszechniałyśmy także wiedzę o międzynarodowych standardach ochrony praw kobiet przyjętych przez Unię Europejską, Radę Europy i ONZ. CPK wydało m.in. kompleksową publikację pod tytułem ?Równość praw kobiet i mężczyzn – ustawodawstwo Unii Europejskiej i Rady Europy, Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – teksty i komentarze?.
Przemoc wobec kobiet
CPK aktywnie działało na rzecz ratyfikacji przez Polskę Konwencji ds. przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej oraz na rzecz wdrożenia do polskiego porządku prawnego rozwiązań dostosowujących prawo i rozwiązania instytucjonalne RP do zapisów Konwencji. Przy różnych okazjach (spotkania, konferencje z udziałem przedstawicielami władzy ustawodawczej i wykonawczej, kontakty z mediami) apelowałyśmy o ratyfikację Konwencji i wskazywałyśmy obszary wymagające zmian, w tym m.in. dotyczące oceny ryzyka, trybu ścigania i definicji gwałtu, nakazu opuszczenia domu i zakazu zbliżania się jako uprawnienia policji. To nie przypadek, że 13 kwietnia 2015 r. Prezydent Komorowski właśnie w naszej siedzibie złożył podpis pod dokumentem ratyfikującym Konwencję.
Współpracując z Europejską Siecią Kobiet Przeciwko Przemocy (WAVE), Centrum Praw Kobiet aktywnie działało na rzecz przyjęcia nowych dokumentów prawa międzynarodowego, które pomogłyby skuteczniej chronić kobiety i dzieci przed różnymi formami przemocy. W 2009 r. zorganizowałyśmy w Parlamencie Europejskim wysłuchanie publiczne, którego celem było przekonanie członków PE do przyjęcia kompleksowej dyrektywy w sprawie przeciwdziałania przemocy wobec kobiet. Wspierałyśmy również działania na rzecz przyjęcia dyrektywy dotyczącej pomocy ofiarom przestępstw i europejskiego nakazu ochrony. Współpracowałyśmy także z eurodeputowanymi w inicjowaniu rezolucji w sprawie przemocy wobec kobiet.
W ramach naszej działalności międzynarodowej działałyśmy także na rzecz przyjęcia przez Radę Europy Konwencji o przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej oraz zapisów, które skutecznie chroniłyby kobiety i dzieci.
Przemoc domowa
CPK brało także udział w pracy nad projektem ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, który został przyjęty przez Sejm w 2005 roku. Przyjęta wówczas wersja ustawy odbiegała w wielu obszarach od naszych propozycji i nie zapewniała skutecznej ochrony kobiet i dzieci przed przemocą domową.
W następnych latach CPK prowadziło aktywny lobbing na rzecz kompleksowej ustawy o przeciwdziałaniu przemocy wobec kobiet, jednak z uwagi na brak wsparcia, zmuszone byłyśmy zmodyfikować naszą strategię i ograniczyć się do działania na rzecz nowelizacji istniejącej ustawy oraz wprowadzenia najpilniejszych zmian, które umocniłyby ochronę kobiet i dzieci przed przemocą. Przedstawicielka CPK uczestniczyła w pracach nad nowelizacją ustawy, podczas których przedstawiła propozycje konkretnych przepisów. Stanowisko i propozycje CPK zostały m.in. rozesłane do posłów, przedstawione podczas posiedzenia warszawskiej Komisji Dialogu Społecznego oraz w trakcie wysłuchania publicznego w sejmie. Wiele z nich było popieranych i prezentowanych w trakcie obrad komisji sejmowych przez posłanki PO i SLD. Niestety nie wszystkie proponowane rozwiązania, w tym m.in. dotyczące uprawnienia dla policji do wydania nakazu opuszczenia domu dla sprawcy przemocy podczas interwencji, udało się wprowadzić do ustawy, która została przyjęta w 2010 r. W związku z powyższym kontynuowałyśmy nasze działania na rzecz zmian, które dostosowywałyby nasze prawo do standardów międzynarodowych. Robiłyśmy to m.in., uczestnicząc w pracach Zespołu Monitorującego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, który pracował nad kolejną nowelizacją ustawy, niezbędną w związku z koniecznością dostosowania naszego prawa do wymogów Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (nr 2012/29/UE) ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw. Przygotowane przez Zespół propozycje zmian nie zostały jednak do dnia dzisiejszego (sierpień 2017 r.) przyjęte nawet jako projekt rządowy.
Przedstawicielki CPK brały także udział pracach nad przygotowaniem Krajowego programu działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zabiegając o to, aby standardy międzynarodowe przyjęte przez Polskę znalazły w nim odpowiednie odzwierciedlenie.
Przemoc seksualna
Od połowy pierwszej dekady obecnego stulecia CPK aktywnie działa na rzecz zmiany trybu ścigania i definicji przestępstwa zgwałcenia zawartej w kodeksie karnym. Wielokrotnie wskazywałyśmy na anachroniczność przepisów dotyczących wnioskowego trybu ścigania i przerzucania na pokrzywdzone kobiety odpowiedzialności za zainicjowanie postępowania lub odstąpienie od ścigania przez wykazanie, że nie doszło do przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu. Już kilka lat przed przyjęciem Konwencji Rady Europy opowiadałyśmy się za przyjęciem, że podstawowy typ przestępstwa zgwałcenia konstytuuje zachowanie o charakterze seksualnym, na które druga strona nie wyraziła zgody. Stanowisko Fundacji i propozycje konkretnych zapisów legislacyjnych przedstawiałyśmy podczas licznych spotkań organizowanych m.in. przez kolejne pełnomocniczki rządu odpowiedzialne za równe traktowanie kobiet i mężczyzn. Nasze propozycje długo nie zyskiwały poparcia ustawodawcy.
W 2014 r. udało się wprawdzie wprowadzić zmianę trybu ścigania przestępstwa zgwałcenia, jednak zawarta w polskim kodeksie karnym definicja zgwałcenia wciąż odbiega od standardów przyjętych w Europejskiej Konwencji.
Przemoc ekonomiczna
Centrum Praw Kobiet odegrało szczególnie ważną rolę w upowszechnieniu pojęcia przemocy ekonomicznej i wprowadzenia go do polskiego porządku prawnego. W 2012 roku, w trakcie realizowanego we współpracy z Fundacją Kronenberga projektu ?Od przemocy ekonomicznej do niezależności? CPK przygotowało m.in. rekomendacje dotyczące zmian legislacyjnych w tym obszarze. Podejmowałyśmy i uczestniczyłyśmy w inicjatywach związanych z budowaniem koalicji organizacji i instytucji wspierających nasze propozycje rozwiązań legislacyjnych. CPK wsparło merytorycznie badania oraz wypracowanie rekomendacji ISP dotyczących przemocy ekonomicznej. Ponadto Urszula Nowakowska udzieliła wywiadu do książki wydanej w roku 2015 r. na zlecenie Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy poświęconej przemocy ekonomicznej wobec kobiet.