Dzień po walentynkach jest lżej. Minął ten dziwny dzień, gdzie wszystkie witryny sklepów toną w czerwieni, media społecznościowe zalewane serduszkami… Kult szczęśliwych par. Po przemocowym związku to bolesne święto. Często kobieta zostaje sama z dziećmi, patrzy na ich zazdrosne oczy zerkające na ojców na placu zabaw. Żyje dla dzieci. Dla siebie jeszcze nie potrafi. Były partner przekonał ją, że nie ma praw. Dopiero się uczy być znów kobietą. W teorii wie, że nią jest. Walentynki znów pokazują, że gorszą – bo samą.

Często następstwem przemocy są problemy psychiczne – zespół stresu pourazowego i depresja. W takim stanie ciężko funkcjonować na poziomie minimalnym. A większość naszych klientek jest na polu walk sądowych z przeciwnikiem, który nie stosuje żadnych zasad fair play. Mają problemy finansowe, mieszkaniowe i małe dzieci.

One muszą sobie radzić, zakładają maskę dzielnej matki Polki i chowają swój ból w środku. Pozwalają mu wyjść tylko w samotności. Gdy nikt nie widzi. Bo przecież muszą sobie dawać radę i mimo wszystko być szczęśliwe. Społeczeństwo tego od nich oczekuje.

Św. Walenty jest patronem osób chorych psychicznie. Właściwie nie stosuje się już tego określenia, bo stygmatyzuje. Lepiej mówić o osobach z doświadczeniem kryzysu psychicznego. Może by tak dla odmiany w tym dniu szerzyć wiedzę o tych problemach zdrowotnych? O tym, że przemoc pozostawia często takie ślady. Bo siniaki i złamane kości regenerują się szybciej niż rany w pamięci. Często latami są ropiejąca raną. Potrzeba wiele czasu i wsparcia, by stały się blizną.

Na depresję w Polsce cierpi 1,5 mln osób, jest to 3-4% chorób psychicznych. Pomnóżcie sobie, a zobaczycie, ile osób w naszym kraju ma choroby z tej dziedziny.

Dane z 2020 roku mówią, że 20% Polaków to single. Czemu więc 14 lutego tak wszyscy trąbią o miłości, a na temat kryzysów psychicznych nabieramy wody w usta? Badanie EZOP przeprowadzone zgodnie z metodologią Światowej Organizacji Zdrowia wskazuje 23,4% naszych rodaków ma zaburzenie psychiczne zgodnie z klasyfikacja chorób ICD-10. Nie są to niestety najświeższe dane, a te na pewno są wyższe, bo pandemia negatywnie wpłynęła na kondycję psychiczną ludzi. Przyszłe badania pokażą jak bardzo. Nasiliła się też przemoc domowa. Po jej doświadczeniu nic już nie jest takie samo.

Opieka psychiatryczna, psychologiczna i terapeutyczna w Polsce jest w tragicznym stanie. Na wizytę czeka się miesiącami. A mnóstwo osób potrzebujących pomocy nie zgłasza się po nią, bo w naszym kraju wiąże się to ze stygmatyzacją.

Najwyższy czas mówić głośno o problemie i jasno: to nie jest wstyd. Każda z nas doświadcza w pewnym etapie życia ciężkich przeżyć. Każda z nas może potrzebować pomocy specjalistów z tej dziedziny.

Kobiety z doświadczeniem przemocy – gwałtu, znęcania się przez najbliższą osobę, molestowania w dzieciństwie – zawsze noszą w sobie pamięć tych traumatycznych zdarzeń. Często nie chcą budować związku. Czasem nie potrafią nigdy zaufać drugiej osobie. Czasem po 20, a nawet 30 latach od zdarzeń nadal mają koszmary. Nie mówią o nich nikomu, są same z demonami z przeszłości.

Czy społeczeństwo potrzebuje 14 lutego powodzi serduszek, czy może lepsze byłoby okazanie akceptacji i wsparcia osobom, które potrzebują leczenia?

Bo jest ich mnóstwo. Spotykamy je w pracy, w szkole, na ulicy. Kryją się pod maską w obawie przed wykluczeniem społecznym.

Skoro św. Walenty nie jest patronem wyłącznie zakochanych, to właściwie wszyscy doświadczający kryzysu psychicznego również powinni tego dnia świętować. Ale nikomu z nich nie jest do śmiechu. Warto postarać się, żeby przynajmniej nie musieli ukrywać swoich problemów przed światem.

Dla dobra dzieci…

… to argument, który bardzo często pojawia się w wypowiedziach kobiet szukających pomocy w Centrum Praw Kobiet, próbujących zracjonalizować zwłokę w podjęciu decyzji o rozstaniu z partnerem. Te rozmowy prowadzimy często wtedy, gdy dzieci są już dorosłe, bądź za chwile tę dorosłość osiągną i – zdaniem ich matek – nie doceniają tego, że postanowiły one wytrwać u boku przemocowego partnera, aby tylko pociechy wychowywały się w pełnej rodzinie. Zdarza się, że wychowane w przemocowej rodzinie dzieci same stają się sprawcami przemocy wobec matek, odwracają się od nich, odmawiają wsparcia w chorobie, biedzie. Opowiadające te historie kobiety mają poczucie zmarnowanego życia, pytają „Gdzie popełniłam błąd? Czy to moja wina?”.

Zatem jak to się dzieje, że tak często spotykamy kobiety właśnie w tym momencie ich życia, kiedy zostają same, nierozumiane i odepchnięte przez najbliższych, nierzadko w bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej, borykające się z kłopotami zdrowotnymi, mieszkaniowymi, zawodowymi?

Odpowiedź jest prosta: reagują zbyt późno na przemoc, której doświadczały często od kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu lat. Dlaczego nie reagowały na czas? Ponieważ wychowały się w kulturze tolerancji dla przemocy wobec dziewczynek i kobiet na każdej płaszczyźnie życia, nadto nasączono je narracją obarczania kobiet odpowiedzialnością za to, że stają się ofiarami przemocy. Co gorsza, to rzeczywistość, w jakiej funkcjonowała lwia część osób odpowiedzialnych za udzielanie tym kobietom wsparcia, czyli pracowników pomocy społecznej, policjantów, prokuratorów, adwokatów, sędziów, którzy również nie zareagowali w porę, albo ich reakcja była nieadekwatna do sytuacji.

Z przykrością stwierdzam, że relacje naszych pań wpisują się często w następujący schemat: kiedy, jako młode matki, poświęcały się opiece nad dziećmi, a ich mężowie/partnerzy realizowali się zawodowo i wylewali swoje frustracje w zaciszu domowego ogniska, mówiono tym kobietom, że „siedzą w domu”, nie mają kierownika ani „dead line’ów”, nie zarabiają pieniędzy, nie znają prawdziwego życia, zatem winne są swoim partnerom wdzięczność i posłuszeństwo za to, że je utrzymują. Kiedy wróciły do pracy zawodowej, podział obowiązków w domu często nie ulegał jednak zmianie: oni byli odpowiedzialni za zarabianie pieniędzy, a one – za dopilnowanie dzieci, wywiadówki, zakupy, obiady, porządki… Dochody kobiet były mizerne z powodu konieczności sprawowania opieki nad często chorymi dziećmi, licznych zwolnień lekarskich, czy przerwach w zatrudnieniu spowodowanych brakiem dyspozycyjności.

Przemoc pojawiła się zwykle niemalże niezauważona: początkowo jako drobna uszczypliwość, że koszula źle wyprasowana, że zupa odrobinę przesolona. Potem było oczekiwanie, aby po każdych zakupach kobieta okazała paragon, bo „za dużo wydajesz”, „gdzie podziewają się te pieniądze”, „musimy mieć kontrolę nad wydatkami”. To wszystko okraszone nierzadko złośliwościami na temat trwonienia czasu na pogawędki z siostrą/matką/koleżanką, kontrolowanie w związku z tym telefonu i poczty elektronicznej. Wymuszanie seksu często nie było postrzegane jako forma przemocy, bo przecież to jeden z małżeńskich/partnerskich obowiązków. Poszturchiwanie, spoliczkowanie, kopniak – to z powodu alkoholu, to wódka była odpowiedzialna za agresję, ale on przecież ma tak odpowiedzialny i stresujący zawód, te kilka drinków na wieczór to przecież na rozluźnienie…

Optyka kobiet funkcjonujących w tych warunkach jest często taka: zawsze może być gorzej, nie bije mnie przecież (albo nie bije tak mocno), dobrze zarabia (choć nie wiem, ile i nie mam dostępu do jego konta, bo nie potrafię rozsądnie gospodarować pieniędzmi), dzieci mają wszystko, ale przede wszystkim wychowują się w pełnej rodzinie. To przykre, że nikt mnie nie docenia, że moje potrzeby są marginalizowane, ale najważniejsze, aby dzieciom niczego nie brakowało. Gdybym zdecydowała się odejść, nie poradzę sobie finansowo, nie mam oszczędności, nie zapewnię dzieciom takich warunków, w jakich teraz funkcjonują, nie znajdę przecież dobrze płatnej pracy w tym wieku i z tym doświadczeniem, nie mogę wyrządzić im takiej krzywdy. Zresztą, kto mi uwierzy, że on jest przemocowy? Przez tyle lat dbałam o nasz wizerunek idealnej rodziny, nigdy nikomu nie poskarżyłam się na jego zachowanie.

Mijają lata, a dzieci obserwują takie oto zjawisko: ojciec pracuje, to dzięki jego wysiłkom wyjeżdżamy na drogie wakacje i mamy najnowsze modele telefonów; matka niewydolna finansowo i zawodowo, bez ojca zginie, nawet domu do końca nie ogarnia; chcemy być tacy, jak ojciec – silni, dominujący, pragniemy kariery i pieniędzy, nie chcemy holować za sobą życiowych nieudaczników.

Efekt? Kiedy mężczyzna decyduje się odejść, bądź jest do tego zmuszony np. w związku z toczącym się postępowaniem karnym w przedmiocie znęcania nad partnerką, dzieci podążają za nim, jako za osobą dysponującym zapleczem finansowym, a także pokrzywdzonym w związku z niesłusznymi oskarżeniami matki, której przez tyle lat niczego nie brakowało i nic nie przeszkadzało, aż tu nagle zarzuca „przemoc”… Kobieta – mimo iż poświęciła swoje dorosłe życie na wychowanie dzieci i prowadzenie domu – traktowana jest jako pasożyt, który – domagając się od byłego męża alimentów, czy sprawiedliwego podziału majątku – liczy na „rentę po mężu/partnerze”.

Czy te historie mogły potoczyć się inaczej? Być może. Co jednak jest najistotniejsze – sam fakt, że wysłuchałyśmy ich tak wiele, świadczy o tym, iż indywidualne cechy każdej z tych kobiet miały tu marginalne znaczenie. Tymczasem niemalże wszystkie te kobiety przede wszystkim siebie postrzegają, jako przyczynę wszelkich problemów w małżeństwie/związku partnerskim, co często jest owocem niestrudzonych „wysiłków” ich mężów/partnerów.

To wyzwanie dla nas. Wiele pań – dzięki naszej skromnej pomocy – odzyskało kontrolę nad swoim życiem i – mimo, iż wcześniej nie śmiały o tym nawet marzyć – odrodziło się na gruncie osobistym, zawodowym, ekonomicznym, odnosi sukcesy i cieszy się tzw. świętym spokojem.

Naszą ambicją jest, aby przywołany wyżej schemat powielany był jak najrzadziej. Stąd akcje edukacyjne, liczne publikacje, wsparcie specjalistów w Centrum Praw Kobiet. Walczymy o prawa kobiet, o ich godność, zwalczamy stereotypowe myślenie i przemoc instytucjonalną. Wierzymy, że skutecznie działamy na polu edukacji i pomocy kobietom, aby miały siłę podejmować trudne decyzje, potrafiły przewidzieć ich konsekwencje, nie dezerterowały przed nowymi wyzwaniami i opierały się naciskom ze strony rodziny, znajomych, kościoła, którzy zwykle „wiedzą lepiej”.

Rok 2021 przyniósł nam nowe wyzwania. Wyrokiem TK ograniczono podstawowe prawa człowieka w Polsce, co z całą pewnością skutkować będzie cierpieniem wielu kobiet. Jak powiedział Albert Einstein „Przemoc niekiedy pozwala rozprawić się szybko z jakimiś przeszkodami, ale nie jest zdolna czegokolwiek stworzyć” i tą myśl dedykujemy politykom, którzy przyczynili się do aktualnej sytuacji.

Nie ma bardziej sprawiedliwego narzędzia w polskiej demokracji niż referendum. Oddanie głosu ludowi, który wypowiada się na ważny temat, tym samym dając rządzącym wyraźny głos, w którą stronę naród chce, by władza podążała, to przecież idealne rozwiązanie. Teoretycznie. W praktyce referendum jest często rozwiązaniem niebezpiecznym i niezasadnym. Szczególnie w tematach takich jak aborcja.

Po pierwsze, prawa człowieka nie mogą podlegać referendum

Prawo do samostanowienia o swoim ciele jest jednym z podstawowych praw człowieka. Decyzja o ciąży, jej utrzymaniu bądź zakończeniu, się do tego wlicza. Twierdzenie, że kobieta nie decyduje tylko o swojej macicy, ale o też o życiu płodu, i dlatego mamy do czynienia z czymś wyjątkowym, jest niezasadne. Nie, póki nie jest się prawnie zobligowanym np. do oddawania płatu wątroby czy chociażby krwi osobie, której życie może to uratować. Osobie pracującej, mającej rodzinę i dzieci, a może nawet dziecku, które ma przed sobą całą piękną przyszłość? Osobie, która jeśli nie znajdzie dawcy krwi czy dawcy szpiku – umrze. Nie mamy jednak prawa, które wymaga tego od swoich obywateli. Nie ma też propozycji referendum w tej sprawie. I dobrze. Wynik takiego referendum mógłby ograniczać prawa o decydowaniu o sobie. Takiego referendum w ogóle być nie powinno, bo nikt nie ma prawa decydować o ciałach innych osób, nawet jeśli w efekcie umierają ludzie. Sytuacja z ciążą jest więc analogiczna. A jednak to, że kobieta ma obowiązek użyczyć swojej macicy dla życia płodu, jest określone prawnie i pojawiają się głosy, że powinno być rozstrzygnięte w referendum.

Po drugie, temat nie dotyczy każdego obywatela

Referendum ma sens wtedy, gdy temat bezpośrednio dotyczy lub może dotyczyć wszystkich, którzy w tym referendum biorą udział. Innymi słowy, w referendum ws. aborcji powinny brać udział wyłącznie osoby w wieku rozrodczym mogące zajść w ciążę. To już jest niezgodne z definicją referendum, chociażby dlatego, że mogą w nim brać udział wszyscy obywatele Polski powyżej 18. roku życia.

Zgodnie z polskim prawem 15-latki mogą w naszym kraju legalnie współżyć i tym samym – zajść w ciążę. Nie mogłyby jednak wyrazić swojego głosu w referendum ws. aborcji.

Temat aborcji oczywiście jest tematem, który dotyczy pośrednio osób z penisami. Ale pośrednio. Cis mężczyzna nigdy nie zajdzie w ciążę i tym samym nie powinien w tym zakresie mieć decydującego głosu. Absurd takiego referendum można zobrazować w ten sposób, że podczas niego 80-letni mężczyzna może decydować o tym, jak potoczy się życie nie jego, ale 16-letniej singielki w ciąży.

Po trzecie, pytania mogą być ułożone tendencyjnie

Pytania w referendum układa Sejm lub prezydent za zgodą Senatu. Rządzący. A rządzący, niezależnie od tego, kto u władzy jest, otrzymują tym samym możliwość manipulacji pytaniami. Często przytaczany przykład jest taki, że pytanie w referendum ws. aborcji może brzmieć: „Czy jesteś za zabijaniem nienarodzonych dzieci?”, co – gdyby padło w takiej formie – z pewnością wpłynęłoby na jego wynik. To prawda. Z drugiej strony przy rządach lewicowych można by obawiać się pytania typu: „Czy jesteś za skazywaniem kobiet na męki?”. Rządzący wszelkiej maści mogą wpływać na kształt pytań i tym samym wynik referendum. Dlatego w kwestii praw człowieka i w sprawach światopoglądowych wynik referendum zależy nie tyle od poglądów osób w nim głosujących, ile od sformułowania pytań, jakie w nim padną.

Po czwarte, liczba pytań wpłynie na wynik

Miłosz Wiatrowski słusznie zauważył na swoim Instagramie, że chwyty marketingowe mają w tym przypadku ogromne znaczenie. W 2018 roku sondaż IBRIS wykazał, że 54% osób było zdecydowanie ZA aborcją na żądanie, 15% raczej na TAK. To 69%. W 2020 roku (już po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej ws. aborcji z przesłanek embriopatologicznych) Kantar zrobił podobny sondaż, w którym tylko 22% było ZA aborcją na żądanie. A przecież nastroje społeczne były o wiele gorętsze niż dwa lata temu. Różnica polega na tym, że w tym drugim badaniu zadano 3 pytania, czyli o: złagodzenie prawa antyaborcyjnego, „kompromis” i zaostrzenie prawa antyaborcyjnego. I to pokazuje, jak działa znany i stosowany w marketingu efekt wabika. Można bowiem przyjąć, że większość respondentów nie chciała być zbyt radykalna i celowała w środek, a więc za tzw. kompromisem aborcyjnym z 1993 roku. To samo zadziałałoby, gdyby 3 opcje były inne: a) zakaz aborcji poza 3 wyjątkami, czyli „kompromis” b) aborcja na żądanie do 12. tygodnia c) „model kanadyjski”, czyli legalna aborcja przez cały czas trwania ciąży. Jest wielce prawdopodobne, że większość wybrałaby opcję B. Bo jeśli są 3 opcje najczęściej „wygrywa” środkowa (w marketingu – środkowa lub najdroższa). Dlaczego? Bo jest „nieradykalna”, a mało kto chce być radykalny w którąkolwiek ze stron. W 2018 roku IBRIS we wspomnianym sondażu zadał tylko 1 pytanie: o aborcję na żądanie do 12. tygodnia. Liczba pytań wpływa na wynik referendum.

To nie jest tak, że referendum jest zawsze złym wyborem. Referendum pozwala wypowiedzieć się ludowi, jest wspaniałym przykładem demokracji bezpośredniej, ale pod pewnymi warunkami: że nie dotyczy praw człowieka, że pozwala się wypowiedzieć każdemu obywatelowi, którego bezpośrednio dotyczy lub może dotyczyć problem, i że nie ma obaw co do manipulacji pytaniami, które w referendum padną. Temat aborcji nie spełnia żadnego z tych warunków.

[Prezentowany tekst zawiera stanowisko Autorki i ma za cel przedstawienie jej głosu w dyskusji, a nie oficjalnego stanowiska Centrum Praw Kobiet.]

To historia K.

Gdy K. się urodziła, jej mama usłyszała, że ma wielkie szczęście, że to córka, bo dziewczynki nie sprawiają problemów, są grzeczne i układne. Mając roczek K. zrobiła swoje pierwsze kroki i dowiedziała się, że teraz trzeba jej pilnować, bo przede wszystkim musi być ostrożna. K. próbowała jeszcze jakiś czas, ale w końcu zrezygnowała ze wspinaczek i samodzielnego eksplorowania świata, bo zawsze ktoś nad nią wisiał i ostrzegał, że coś jej się stanie, że nie da rady, że jest za mała, że nie powinna.

K. poszła do przedszkola chwilę przed 3. urodzinami. Tam dowiedziała się od koleżanek, że powinna mieć długie włosy, a nie krótkie, bo wygląda jak chłopak. Gdy się zdenerwowała, K. usłyszała od pań z przedszkola, że dziewczynka nie powinna krzyczeć, bo „złość piękności szkodzi”. Od tamtej pory aż do zerówki K. była stawiana przed chłopakami z grupy jako wzór posłuszeństwa. Pamięta, że była dumna, że jest wzorcową dziewczynką i pani ją lubi.

W połowie podstawówki K. miała chłopaka. Chciał ją dotknąć pod stanikiem, ale powiedziała, że się nie zgadza. Powiedział jej, że jest sztywna, nudna i nikt nie będzie jej chciał. Więcej nie odmawiała. Zrozumiała wtedy, że brakowało jej luzu.

Po maturze K. złapała dorywczą pracę jako kelnerka w barze. Uniform służbowy miał głęboki dekolt, za którym K. nie przepadała, bo klienci często odsuwali kufle, by musiała się bardziej pochylić, gdy po nie sięgała. Chichotali przy tym, a ona – choć czuła się nieswojo – uśmiechała się serdecznie. W końcu to był komplement. Podobała się im, a to przecież miłe.

Na studiach K. usłyszała od jednego z profesorów, że dziwi go jej obecność na tym kierunku, bo kobieta powinna być co najwyżej profesorową. Roześmiała się razem z męską częścią grupy. Skoro oni się śmiali, to musiał być dobry żart, a jej zwyczajnie brakowało dystansu.

Po studiach K. dostała staż w dużej firmie, w której pracowała nad ciekawym projektem. Co prawda staż był za grosze, ale po sześciu miesiącach podpisano z nią umowę za najniższą krajową. K. wiedziała, że to dla niej wielka szansa. W końcu nie ma doświadczenia, była młoda, a projekt jest niesamowitym wyzwaniem.

Gdy podczas jednego z wyjść służbowych K. dowiedziała się, że zarabia najmniej w zespole, a ma największy zakres obowiązków, poczuła się niesprawiedliwie potraktowana. Postanowiła rozmówić się z szefem. Przyszła jak zawsze przygotowana. „Pracuję tu już długo i jestem odpowiedzialna za coraz większe projekty. Czy mogłabym dostać podwyżkę?”. Ale niestety, nie było na nią budżetu, może za rok. K. powiedziała, że rozumie i wyszła. Tak szczerze, to ucieszyła się, że jej nie zwolnił za tę bezpośredniość.

Minęły 3 lata. K. dostała „podwyżki” tyle razy, ile razy podnoszona była najniższa pensja krajowa. Wciąż słyszy od szefa, że nie ma budżetu na więcej, ale rozumie – tego się nie da przecież przeskoczyć. Wciąż słyszy od mamy, że ma szczęście, że może tam pracować. To prawda, w końcu bezrobocie rośnie, a ona ma pewną robotę. Wciąż śmieje się z żartów kolegów, w których kobieta przedstawiana jest jako głupia. Totalnie widzi w nich siebie, bywa taką gapą! Wciąż uśmiecha się, gdy kierowcy samochodów na nią trąbią. Co tu kryć, podoba się jej, że jest komplementowana również w taki sposób.

Od małego wychowywana na posłuszną, grzeczną, niewychylającą się przed szereg. Od początku programowana na wartą mniej niż jakikolwiek mężczyzna. Od dziecka uczona tego, by być atrakcyjną dla innych, nie dla siebie.

To historia K.

K. jak Kobieta.

Kończy się rok, więc jak wielu i wiele z Was robię w głowię posumowanie 2020 roku. Problemy, jak każdy, miałam, ale one nie wysuwają się na pierwszy plan. Obrazy służb medycznych w kombinezonach zostaną mi w pamięci, jak zapewne większości. Szok jakiego doznałam widząc ogrom policji obstawiającą prywatny dom w Warszawie również zapamiętam. Bo przecież kobiety nadal długo czekają na interwencje chowając się gdzieś z dziećmi przed sprawcą przemocy. Deficyty kadry są przecież… Poczucie po ogłoszeniu „wyroku” „Trybunału Konstytucyjnego”, że popełniłam błąd zostając w Polsce 20 lat temu.

Jednak ogół jest tylko tłem, a każdy z nas zastanawia się nad swoimi prywatnymi marzeniami, porażkami, sukcesami. Myśląc pod tym kątem widzę, że zadbałam o los wielu osób. Są mi wdzięczne, dobro wraca (nawet czasem pod ten sam adres). To wielkie szczęście, bo zamieniam zło, które mnie  spotkało, w dobro. Można. Z drugiej strony to daje hejt i agresję, której nie rozumiem i rozumieć nie chcę.

No, ale miało być o moich osobistych marzeniach… nie będzie. Zabrakło czasu, energii, przestrzeni. Jak co roku. Ciągle słyszę, że powinnam mieć więcej egoizmu. Nie umiem. I już mnie nudzi coroczne stwierdzenie, więc zaczęłam się zastanawiać, dlaczego. Prócz tego, że pomaganie sprawia mi ogromną satysfakcję, to gdzieś głęboko we mnie są nadal komunikaty, jakie mi wiele osób wbiło do mojej małej główki. Większości się pozbyłam inne nadal domagają się głosu.

Mała dziewczynka oskarżana o złe intencje będzie zawsze udowadniać, że jest inaczej. Nauczona, że jej potrzeby nie są ważne (bo kobieta ma się opiekować innymi) będzie swoje potrzeby zawsze odsuwać na bok, jako mniej istotne. Jeśli słyszała, że powinna być miła i uśmiechnięta, to się nauczyła używać maski zadowolenia nawet, gdy chce się jej płakać. A przecież płakać nie chce, bo wie, że wtedy „marze się”, a „baby tylko to potrafią”. Ona potrafi więcej, więc zrobi wszystko, aby to udowodnić.

Standardem jest brak zadowolenia ze swojego wyglądu. Prócz medialnego przekazu idealnego ciała dochodzi nauka dziewczynek, w co powinna się ubierać, jak czesać „bo jest dziewczynką”. Gdy jest kobietą odkrywa, że niekoniecznie chce tego, czego ją nauczono. No i na zawsze pozostanie w niej konflikt własnych pragnień z „powinnością”.

Oczywiście rozum działa i wie, że nie musi, jednak nasz mózg to nie tylko część analityczna, ale również emocjonalna. W przypadku doświadczenia krytyki, krzyków, bicia, wykorzystywania seksualnego, zaniedbania, agresji rówieśniczej w dzieciństwie, część emocjonalna mózgu działa inaczej. I nawet po psychoterapii do końca życia racjonalność walczy z emocjami. Na budowę mózgu nie mamy wpływu.

Ile z nas, dorosłych kobiet, nie doświadczyło żadnej przemocy w dzieciństwie? Mało.

Żyjemy w bardzo straumatyzowanym społeczeństwie. Wielopokoleniowe deficyty emocjonalne, ściśle związane z historią Polski. W większości rodzin (zwłaszcza starszych pokoleń) nadal chodzenie do psychologa czy psychiatry to wstyd.

W naszym kraju ugruntowany jest patriarchat. To on wciska nas w role, których często nie chcemy. I wcale nie musimy ich wypełniać.

Dwa powyższe czynniki stawiają Cię na straconej pozycji, jeśli urodzisz się dziewczynką w Polsce. Prawdopodobnie już po twoich narodzinach Twojej matce zszyją porodowe pęknięcie/nacięcie tak, aby ona czuła ból, ale jej mężowi „było dobrze” w czasie przyszłych stosunków. Potem wiele lat nauki, jak się kobietę traktuje i gdzie jej miejsce.

Tegoroczne protesty pokazują, jak bardzo mamy dość. Do rządzących nie dociera. Do części społeczeństwa też.

Ale to od nas zależy nasz los w 2021 roku. Czy będziemy słuchać patriarchalnych nauk, jakie nam wpojono. Czy będziemy siedzieć cicho, gdy obierają nam nasze prawa. Czy pozwolimy decydować mężczyznom o naszych losach? Czy będziemy zaspokajać potrzeby innych kosztem swoich?

Wszystko ma swój początek i koniec. Rok 2020 pokazuje, czego chcą Polki. Nie pozwólmy na kontynuację złych „tradycji” łamiących prawa nasze, naszych córek, matek i sióstr.

Uda się nam, bo jesteśmy silne. Znosiłyśmy patriarchat i wytrzymałyśmy. Damy radę wywalczyć lepsze jutro.

Niektóre nierówności w traktowaniu kobiet i mężczyzn są tak długo z nami, że często pozostają zupełnie niezauważane. Ot, tak po prostu jest. Widać tak być musi. Na pewno są jakieś powody. Ale czasem wystarczy się na danym temacie na chwilę zatrzymać, by dostrzec, że sensu i logiki w nim nie ma. Tak jest również w przypadku nierównego dostępu do antykoncepcji.

Nie, żeby z tym było w ogóle „dobrze”. Zaprezentowany w październiku tego roku Atlas Antykoncepcyjny w obrazowy sposób przedstawia, jaki jest dostęp do antykoncepcji w 46 krajach Europy. I plasuje Polskę na ostatnim miejscu. Tak, za Białorusią, Rosją czy Węgrami. Co więcej, to nie jest tak, że te różnice są minimalne – Polskę (i tylko Polskę) wyróżnia osobny kolor. Tak bardzo odstajemy w tym zakresie od innych krajów Starego Kontynentu.

Z perspektywy osoby mieszkającej w dużym mieście można pomyśleć, że coś w tych danych nie gra. Przecież prezerwatywy można kupić na każdym rogu, ale… tylko prezerwatywy. Jak mówi Aleksandra Wejdelek-Bziuk, wspólniczka w kancelarii Praga Adwokaci i autorka bloga adwokatkobiet.pl: „Trudno szukać w sieciówce prezerwatyw dla kobiet, nie mówiąc już o kapturkach czy innych środkach tego typu. Nie ma ich też w wielu aptekach”. Ale z drugiej strony, to nie są najpopularniejsze metody antykoncepcji stosowane przez kobiety. Te najczęściej wybierane przepisuje ginekolog, a problemu z dostępem do tego specjalisty raczej nie ma. I owszem, w mieście jest to zwykle prawda, ale… tylko w mieście, a kobiety mieszkają też w małych miejscowościach i na wsiach. Dodatkowo, jak zauważa Wejdelek-Bziuk: „osoba niepełnoletnia nie może bez zgody prawnego opiekuna nawet udać się sama do lekarza. Mimo że zgodnie z prawem może rozpocząć współżycie seksualne”. Już w tych kilku zdaniach widać, jak wiele jest nierówności w dostępie do antykoncepcji, a warto wiedzieć, że przy tworzeniu Atlasu Antykoncepcyjnego pod uwagę brano różne czynniki, w tym np. edukację seksualną czy dostępność antykoncepcji awaryjnej na żądanie…

I tu pojawia się pierwsza naprawdę jaskrawa skaza. To kobieta, w przypadku gdy potrzebuje antykoncepcji awaryjnej, musi znaleźć lekarza, który nie powoła się na klauzulę sumienia i wypisze jej receptę. To kobieta następnie musi znaleźć aptekę, w której tę receptę zrealizuje. Oczywiście musi mieć też na to pieniądze, bo tzw. tabletka po nie jest refundowana i kosztuje około 150 zł. Wszystko z tykającym z tyłu głowy zegarem, odliczającym sekundy do momentu, w którym na przyjęcie tabletki będzie „za późno”. Czy tak samo utrudniony byłby dostęp do antykoncepcji awaryjnej, gdyby to mężczyzna potrzebował takiej pigułki? To oczywiście pytanie bez odpowiedzi, ale jest pewna metoda antykoncepcji, analogiczna dla obu płci, która doskonale obrazuje, jak z tym dostępem do antykoncepcji jest.

Mowa o zabiegach podwiązania jajowodów u kobiety i nasieniowodów u mężczyzny. Oba te zabiegi mają wysoką skuteczność w zapobieganiu ciąży i teoretycznie są odwracalne. Dane, które można znaleźć w internecie, mówią, że w przypadku wazektomii (podwiązanie nasieniowodów) istnieje od 30 do 85% szansy na przywrócenie płodności. Z kolei po salpingotomii (podwiązanie jajowodów) mamy do czynienia z odwracalnością zabiegu na poziomie 20-90%. Co więcej, psycholożka, seksuolożka i edukatorka seksualna Katarzyna Koczułap na swoim Instagramie przedstawiła dane z metaanaliz, z których wynika, że w przypadku wazektomii „metaanaliza badań z 2014 roku (Herrel i inni) mówi o średniej skuteczności 73% szans na ciążę (przeanalizowana próba: 6633 osoby, przeanalizowanych badań: 31)”, a w kwestii salpingotomii: „metaanaliza z 2017 roku (Seeters i inni) mówi o skuteczności odwracalności na poziomie 42-69% szans na ciążę w zależności od wieku pacjentki (przeanalizowana próba: 10689 osób, przeanalizowanych badań: 37)”.

Jak widać, rozstrzał jest ogromny, bo i zmiennych jest wiele, a zabiegi odwracające są skomplikowane. Dlatego też w praktyce szansa na powrót płodności w obu przypadkach jest niewielka, a podwiązanie jajowodów i nasieniowodów w celach antykoncepcyjnych wykonuje się z założeniem, że będzie to zabezpieczenie trwałe.

To znaczy wykonuje się, ale nie w Polsce. A przynajmniej tak być nie powinno. Według polskiego prawa bowiem: „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia (…) podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat” (art. 156 kk). Zgodnie z tym artykułem kodeksu karnego uznaje się, że zarówno wazektomia, jak i salpingotomia z powodów antykoncepcyjnych powinny być w Polsce nielegalne. Oba te zabiegi zapewniają szansę na przywrócenie płodności, jednak jest to szansa głównie teoretyczna. A jednak – niespodzianka! – wazektomia w celach antykoncepcyjnych jest w Polsce przeprowadzana, a salpingotomia nie.

Na stronie internetowej wazektomia.com widnieje informacja, że w Polsce wazektomia jako metoda antykoncepcji nigdy nie była zabroniona ani karalna. Znajdziemy tam też opinię prof. Mariana Filara, kierownika Katedry Prawa Karnego i Polityki Kryminalnej UMK w Poznaniu: „Zdolność płodzenia jest dobrem indywidualnym i nie należy do społeczeństwa, tylko do konkretnego człowieka. Jeśli zgadza się on, aby tę zdolność utracić, a jest choćby kilkunastoprocentowa szansa na zabieg odwrotny, to nie ma problemu”. I trudno się z tym nie zgodzić. Każdy człowiek powinien mieć prawo w pełni decydować o swojej płodności. Ale nie w Polsce. W Polsce może to zrobić tylko mężczyzna, i to też nie każdy. Choć wazektomię na żądanie wykonuje się u nas od lat i nic nie wskazuje na to, by miało się to zmienić, to jednak jest to zabieg kosztowny (ok. 2000 zł) i nie każdego na niego stać. Ale jest możliwy. Na legalne podwiązanie jajowodów kobieta w Polsce, nawet prywatnie, nie ma szans.

Pytanie o to, dlaczego tak jest, pozostanie prawdopodobnie bez odpowiedzi. Można uznać, że dlatego, że salpingotomia jest zabiegiem bardziej skomplikowanym niż wazektomia, o czym mówi zapytana przeze mnie dr n. med. Karolina Maliszewska, psycholog oraz położnik-ginekolog w trakcie specjalizacji: „Wazektomia to zabieg skuteczny, krótki, przeprowadzany przez lekarza w znieczuleniu miejscowym. Podwiązanie jajowodów to metoda radykalna. Zamknięcie jajowodów odbywa się podczas zabiegu chirurgicznego w znieczuleniu, takich jak laparotomia (czyli otwarcie jamy brzusznej, np. podczas zabiegu cięcia cesarskiego) lub laparoskopia. Bez hospitalizacji jest to absolutnie niemożliwe”. Ale przecież prawo nie warunkuje legalności zabiegu od stopnia jego skomplikowania, lecz jedynie od efektu – w obu przypadkach mamy do czynienia z utratą płodności (wskaźnik Pearla dla wazektomii to ok. 0,2, a dla salpingotomii ok. 0,5), a w przypadku podwiązania nasieniowodów odwracalność zabiegu również jest w dużej mierze teoretyczna.

Można też uznać, że kobieta i mężczyzna po zabiegach podwiązania jajowodów i nasieniowodów  w zasadzie nie utracili trwale zdolności płodzenia. W obu przypadkach możliwe jest bowiem nie tylko podjęcie próby przywrócenia płodności, ale też… zapłodnienie pozaustrojowe.

Nie ma nic dziwnego w tym, że kobieta ze względu na uwarunkowania biologiczne potrzebuje konsultacji medycznej w celu dobrania hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Zapytana o to przeze mnie lek. Maliszewska mówi, że to niezbędne „ze względu na konieczność oceny przeciwwskazań, wykluczenia ciąży (choć wystarczyłby też domowy test ciążowy) i ogólną kontrolę lekarską”. Nie ma więc wątpliwości, że tak być powinno.

Dziwi natomiast to, że te środki nie są dofinansowane, tak by każda kobieta, niezależnie od sytuacji finansowej, mogła zabezpieczyć się przed ciążą. Dziwi ogromnie, że w nagłej sytuacji musi zostać wypełniony szereg formalności, aby kobieta miała szansę kupić antykoncepcję awaryjną w kraju, w którym dostęp do ginekologa jest utrudniony. Ale nade wszystko dziwi, że Polak może legalnie, na własne życzenie „pozbawić się płodności”, a za Polkę, jak to zwykle bywa – wiedzą lepiej inni.

Życie mnie nauczyło, że zawsze może być gorzej. Ale przecież okrucieństwo przemocy powinno mieć jakieś granice. Dalekie, wypaczone i straszne, ale JAKIEŚ powinno.

Jednak nie.

Nie ma.

Wracam do domu z fundacji i ryczę, bo nie jestem w stanie przestać. Cieszę się, że słońce od rana świeci, więc okulary ciemne i duże wzięłam. Łzy wycieram ukradkiem.

Idę do domu i zastanawiam się, jak mam przejść do swojego życia. Jak robić obiad. Bo robienie obiadu jest niczym wobec tego, co dzieje się w tamtej rodzinie. W brzuchu ucisk. Rozpaczliwe myśli, czy jeszcze coś więcej można zrobić. Wielki znak zapytania, czy ta kobieta i którekolwiek z jej dzieci nawet po przebytej psychoterapii będą w stanie kiedykolwiek normalnie żyć.

Świadomość, że jak sprawcę dziś wyprowadzą to kobietę czeka lincz. Bo jak ona mogła, bo on przecież taki dobry, bo na własnego męża doniosła, bo ojca dzieciom zabrała itd.

Moje myśli gonią jak szalone. Czy ona w ogóle dojedzie do tego przedszkola jak tak się trzęsie? Czy wytrzyma i nie skończy ze sobą? Czy on jej nie zabije? Czy aresztują sprawce zanim znów podniesie rękę na dziecko?

Kilka rundek w parku dla ochłonięcia. Nie działa. Trzydziesty raz analizuję punkt po punkcie działanie – zrobiłam wszystko. Kilka głębokich wdechów i biorę się w garść. Trzeba robić swoje. Więc idę do domu, robię obiad, dopytuję o lekcje. Syn robi mi herbatę – napij się mamo, kiepsko wyglądasz. Dziękuję. Pijąc herbatę myślę o dzisiejszej klientce w siniakach. Ona wygląda gorzej ode mnie. Może wyglądać znacznie gorzej, jeśli sprawcy szybko nie zamkną.

Głęboki wdech i zmywam naczynia. Myślę o kobietach, które ostatnio się zgłosiły o pomoc. Boję się o nie.

Boję się, że coraz więcej przemocy będzie. Bo jest coraz więcej. Bo zmiany prawne idą w strasznym kierunku. Prowadzą kobiety do trumny po drucie kolczastym. Zawijają ten drut ich dzieciom w okół szyi. A rząd mówi, że przemoc wobec kobiet to marginalny problem.

Margines ma swoją długość. Początek i koniec.

Przemoc domowa też ma koniec. Gdy się odejdzie. Od sprawcy lub od życia. Nie macie pojęcia, jak bardzo można marzyć o własnej trumnie. O tym, aby w niej być. Wreszcie bezpiecznie i w spokoju. Bo tam już nie ma bólu rozdzierającego duszę na strzępy. Bo rozdzierane ciało boli mniej.

Ale jak się jest matką to śmierć jest luksusem, na który kobietę nie stać. Bo jeśli jej zabraknie to dzieci zostaną tylko ze sprawcą. Nikt ich swoim ciałem nie zasłoni – tak tylko na marginesie zaznaczam.